De originele hoes

Dit “Klankboek” of “Livre Sonore” zag het licht dankzij het vernuft van een asielzoeker, de volharding van Koningin Elisabeth en de centen van een rechtse staalbaron.

Het bestond uit vier 78-toerenplaten, voorbeeldig gescheiden door geribbeld bordkarton en een boek van 84 blz., gebundeld in een koningsblauwe kartonnen box van 27x27x5 cm, bovenaan geïllustreerd door een zilveren tekening van het Paleis van Laken vanuit vogelperspectief. In het oorspronkelijke boek vond men een 50-tal pagina’s ‘tekst en uitleg’, 3 kleurenfoto’s en 66 zwartwit foto’s. De inhoudstafel van de platen werd geïllustreerd door pentekeningen van de betroffen vogels van de hand van Erna Pinner, ook politiek vluchtelinge uit Nazi-Duitsland, toen wereldberoemd illustratrice van ondermeer Bambi’s children. De foto’s zijn grotendeels van Eric Hosking, een Engelsman die als enige ooit van louter vogelfotografie zijn beroep kon maken. Zijn werk wordt vandaag in ere gehouden en verder gezet door de Eric Hosking Trust, een van die oerdegelijke Engelse instellingen die over het Brits erfgoed waken en tegelijk verdere ontwikkelingen en onderzoek ondersteunen. De teksten en de opnamen zijn van Ludwig Koch.

Deze Koch was een voormalig opera en liedzanger en na die carrière organisator van tentoonstellingen voor zijn geboortestad Frankfurt. Als jongetje van 8 reeds in 1889 realiseerde hij misschien wel de eerste en in ieder geval de oudste nog bestaande opname van vogelgezang. In 1928 begon hij te werken voor EMI-Duitsland en ontwikkelde toen het concept ‘Klankbucher’ of met andere woorden de combinatie van een geschreven, een visueel en een auditief medium. Vandaag heet dat multimedia, maar ook toen waren nieuwe media makkelijker dan ooit te combineren. Die uitgaven, en de ‘Soundbooks’ die hij later als politiek vluchteling in Engeland maakte kenden een groot succes. Het is des te eigenaardiger dat het tot 52 zou duren vooraleer een Nederlands/Franse uitgave van zulk een klankboek in België, Nederland en Frankrijk verkrijgbaar zou worden.

Hoe dan ook, Koningin Elisabeth had naast haar vele andere interesses een bijzondere liefde voor het gezang van de vogels opgevat, en liep al sinds de jaren twintig rond met plannen om de Lakense liedzangers eens op te nemen. Het was haar zoon Leopold III die haar viavia in contact bracht met de juiste persoon, de hierboven genoemde Ludwig Koch.

Vanaf hun eerste ontmoeting in 1937 tot het eind hunner levensjaren konden beide hoofdpersonages bijzonder goed met elkaar opschieten. Het historisch achtergrondartikel bij deze heruitgave belooft ter zake enkele mooie voorbeelden aan te dragen. Hetzelfde artikel onthult u ook een totnogtoe door Belgische historici over het hoofd gekeken bron over deze opnamen, met name de autobiografie van dhr. Koch zelf, de in Engeland uitgegeven ‘Memoirs of a Birdman.’ Uit het Koninklijk archief werden ook heel wat wetenswaardigheden gehaald, en tenslotte verschijnt de toen verborgen gebleven financier, baron, later graaf de Launoit aan de oppervlakte.

Buiten genoemde personages hebben nog heel wat andere prominenten hun steentje bijgedragen aan dit werk, ook al kwamen hun namen uiteindelijk niet in het boek terecht. Deze spelers achter de schermen, waaronder onder meer Graaf de Streel, privésecretaris van hare majesteit worden in een afzonderlijk hoofdstukje belicht.

In de heruitgave trachten we de ‘look and feel’ van de toenmalige royale luxe-editie te evoceren. In een klein kartonnen doosje (12x12x1,5) met zelfde opdruk vindt u twee cd’s en een inlegboekje.

De eerste cd bevat enkel de volledige audio opnames van het vogelgezang, een klein half uur in totaal, meer niet. Hierop hoort u 35 toen nog veel voorkomende vogels in het Brusselse. Meer: in tegenstelling tot de steriele en cleane vogelzang die op hedendaagse cd’s te beluisteren is hoort u hier in de achtergrond tal van andere vogels, blaffende honden, loeiende koeien, rollende donderwolken en het rangeerstation van Schaarbeek in volle actie in de lente van 1938. Toen immers vonden de opnamen plaats. De oorlog en de koningskwestie zouden het afwerken van het klankboek nog 14 jaar ophouden. Het krassende 78 toeren geluid werd tot lentefris gerestaureerd door de mensen van het geluidsarchief van de VRT, en is in de komende donkere winterdagen gegarandeerd een hoogst aangename en rustgevende belevenis.

Het tweede schijfje is een cd-rom waarop kopieën van beide oorspronkelijke boeken, een uitgebreid achtergrondartikel, een ornithologische bijdrage van Vogelbescherming Vlaanderen en nog enkele heemkundige items rond Schoonenberg uit de voorbije 17 jaargangen van Laca-Tijdingen. Daar bovenop krijgt u in primeur een paar foto’s en andere bijlagen, waar mogelijk interactief geïllustreerd met klank en geselecteerde internet-links.

Het inlegboekje (tweetalig) bevat enkele illustraties waaronder een uniek kleurenportret van de ‘rode-vorstin-verpleegster’ en herneemt de originele inleiding van Koningin Elisabeth in haar mooiste handschrift. U krijgt het hier alvast bij wijze van voorschot in facsimile:

Behalve dat ze de vlinders vergeten was, schuilt er zeer veel wijsheid in die woorden. Het is een uitnodiging tot verwondering, nieuwsgierigheid en ook een boodschap van vrede die reeds voor de oorlog in haar geest rijpte en nadien met zoveel meer overtuiging uitgesproken werd. Op aandringen van de financier werd het werk dan ook via minister van onderwijs Harmel op 3000 exemplaren aan de Belgische scholen geschonken. Dit gebaar hoopt Laca te herhalen voor de Brusselse scholen dankzij de steun van de bevoegde gewestministers. Daarnaast zal ook de Brusselse afdeling van de Jeugdbond voor Natuur en Milieu, een nationale jeugdvereniging die zich specialiseert in natuurexploratie een aantal exemplaren toegeschoven krijgen. Op die manier hopen we de boodschap van Elisabeth en het respect voor natuurschoon bij de stadsjongeren te verspreiden. Van de weeromstuit hopen we natuurlijk ook enige interesse voor de lokale geschiedenis op te wekken: heemkunde hoeft zelfs voor jongeren niet saai te zijn!

Van de overige 2000 klankboeken werden er een duizendtal verkocht aan de toenmalige astronomische prijs van 1000 BEF (nu ongeveer €160) en de rest werd via de koningin zelf en haar secretariaat naar goeddunken verdeeld tot ongeveer het laatste exemplaar in 1967 het paleis verliet.

De CD-box werd voorgesteld in Nekkersdal op zaterdag 18 november 2006. Vanaf de maandag daarop was hij verkrijgbaar tegen de prijs van 15 EUR. Inmiddels is het kleinood uitverkocht, maar in de betere bibliotheken nog te ontlenen.

Link naar ISO-files voor de cd’s en naar tekstfile kunnen bekomen worden mits betaling van 5€ op rekening van LACA 068-2095230-57. In de boodschap uw mail-adres en “Zangvogels” aub.